De klas komt wat drukker binnen dan normaal, pakken snel hun boeken om nog even die paar stukken tekst door te nemen of nog even wat begrippen te leren. Wanneer we beginnen met de toets is het rustig, want iedereen begint met de toets. Aan de buitenkant is het rustig, in de hoofden van de leerlingen spookt nog van alles rond. Als je goed kijkt naar de klas zie je dat ook.
Afgelopen week nam ik in klas drie een toets af. We hebben in de afgelopen weken de totalitaire regimes in Italië, Sovjetunie en Duitsland behandeld en sluiten dat met een toets af. In beide groepen zag ik de leerlingen met wat meer spanning in het lijf de klas binnenkomen. Het lokaal stond niet meer in de groepjes die ze gewend waren, maar in rijtjes en dan ook nog ieder tafeltje apart. Snel nog even een boek pakken, nog even iets overleggen of nog snel even naar het toilet. Tijdens de toets vind ik het interessant om te letten op de wijze waarop leerlingen aan de slag gaan.
Twee meisjes hadden een briefje op de hoek van hun tafeltje liggen met daarop in grote letters: “IK KAN HET WEL!” Een briefje waaruit zij steun halen in momenten waarop ze eventjes vast lopen. Het is mooi om te zien dat deze meiden hier profijt van hebben en hun toets met meer vertrouwen maken. Toch ook een briefje waar ik me zorgen om maak. Is de druk om cijfers te behalen niet te groot aan het worden?
Tijdens deze toets zag ik een jongen regelmatig met zijn hand in z’n broekzak zitten, wat ongemakkelijk om zich heen kijken en zich vooral heel ongemakkelijk voelen. Ik zag heel duidelijk dat hij een briefje pakte en wegstopte, vervolgens weer probeerde wat op te schrijven en weer wat om zich heen kijken. Wat doe je op zo’n moment als docent?
Ik besloot niets te doen en te wachten tot het einde van de toets. Wanneer ik op dat moment direct had ingegrepen had ik deze jongen voor de hele groep te kijk gezet. Nergens voor nodig. De neiging tot spieken komt altijd ergens vandaan, meestal onzekerheid. Juist dan is iemand te kijk zetten voor de hele groep juist niet wat de leerling nodig heeft!
Bij het ophalen van de blaadjes sprak ik hem even aan. We namen even door hoe de toets gegaan was. Tot ik vroeg waarom hij zo vaak met zijn hand in zijn zak gezeten had tijdens de toets. De jongen verstijfde en wist zich duidelijk geen houding te geven. Ik vertelde hem wat ik gezien had en hij liet me het briefje zien. Daarna kwamen de emoties los. We spraken over de moeilijke periode die hij doormaakte, over de jaren hiervoor waarin hij geen voldoende gehaald heeft voor geschiedenis en hoe hij iedere keer voelde dat hij zijn ouders teleurstelde. Het spiekbriefje was een noodgreep. Een noodgreep die niet helemaal zoals gepland verlopen was… Dikke tranen rolden over de wangen van de grote kerel die voor me zat, even was hij niet zo groot meer.
Veel docenten hadden deze jongen een 1 gegeven voor de toets, omdat men gewend is dat te doen. Zonder te kijken naar de consequenties voor de leerling. Wat doet die 1 met het (voor geschiedenis) toch al ontbrekende zelfvertrouwen van deze jongen? Gaat de leerling hierdoor echt wat leren? Deze jongen heeft er helemaal niets aan om een 1 te krijgen, hier is veel meer aan de hand. Ook dingen die we niet direct op school kunnen oplossen, maar die wel belangrijk zijn om in je achterhoofd te houden.
In een goed gesprek spraken we af om de toets opnieuw te doen. Dit spiekbriefje zegt niets over wat deze jongen kan. Op deze noodgreep ga ik geen leerling beoordelen, ga ik geen leerling afserveren en het een verloren jaar bij geschiedenis laten worden! De toets gaat opnieuw, maar dan wel nadat er goed voorbereid is. Het noodzakelijke gesprek is gevoerd, de afspraak staat.
Een misstap maken mag, iedere leerling verdient een tweede kans. Gedrag komt altijd ergens vandaan, laten we ons dat vooral blijven realiseren.
"No matter how good a teacher is, it's always possible to be better" 
Hallo Arjan. Dat lijkt me een goede benadering, die jongen een tweede kans geven. En ook heel goed om met hem in gesprek te gaan en te proberen zijn persoonlijke omstandigheden te begrijpen.
Je zou het ook anders kunnen doen en accepteren dat hij voor deze keer een spiekbriefje nodig had waar hij zelfvertrouwen aan ontleent en het daarbij laten. Zoals je zelf al aangeeft hebben meer leerlingen extra steuntjes in de rug nodig. Je kunt je dan ook afvragen wat een cijfer voor een toets precies meet. Is dat een objectieve maat voor wat de leerling heeft geleerd, of meet het ook andere factoren, zoals zelfvertrouwen, persoonlijke omstandigheden, concentratie enz.?
Ik denk dat je, als ervaren docent, toetscijfers nauwelijks nodig hebt om te bepalen wat je leerlingen kunnen. Dan kun je toetsen nog meer inzetten als middel om leerlingen te helpen zich te ontwikkelen.
Dank voor je reactie Dick. Ik ben het geheel met je eens dat een ervaren docent, die zijn leerlingen goed kent over genoeg informatie beschikt. Vaak zijn de resultaten van een toets dan ook niet verrassend. Toch houden we nog steeds vast aan de vertrouwde manier van beoordelen, omdat we menen dat deze objectiever is dan een mening van een docent. Wat dat betreft is er nog wel een weg te gaan om daar verandering in aan te brengen!
Voor mij was het welbevinden van deze leerling op dit moment belangrijker dan het cijfer en een sanctie. Begrip voor elkaar door met elkaar in gesprek te zijn is voor mij de basis van waaruit je in kunt spelen op ontwikkeling van leerlingen. Die steuntjes in de rug zoals jij die voorstelt zal ik nog eens over nadenken, daar valt nog wel winst te halen. Zeker wanneer het gaat om het inspelen op de verschillen tussen leerlingen, welke leerling heeft iets extra’s nodig?
Precies. Sancties lijken mij echt helemaal contraproductief. Eerlijk gezegd, raad ik mijn leerlingen altijd aan een spiekbriefje te maken voor een toets. Ik heb daar ook wel eens een les aan gewijd. Als ze die gebruiken tijdens de toets kan ik daar echt niet mee zitten, al is de spelregel natuurlijk: Als ik je betrap, heb je een 1. Dat hoort bij het spel. Maar het voordeel van een goed spiekbriefje is dat het je zelfvertrouwen vergroot en dan hoef je er bijna niet meer op terug te vallen.
Belangrijker is het gesprek dat je met je leerling had. Laten zien dat je probeert hem te begrijpen. Kinderen willen gehoord, gezien en erkend worden. Als je dat doet kun je wonderen bereiken.